این اثر تاریخی میان سازه های مرزداران چه می نماید؟ ، یادگار صفویه نیازمند توجه بیشتر - وبلاگ وردپرس

به گزارش وبلاگ وردپرس، لابه لای ساختمان های بلند مرتبه محله مرزداران، سازه ای قدیمی و خاکی خودنمایی می نماید که بی تناسب با محیط شهری امروز است اما از دوره صفویه مردم را از نقاط مختلف شهر برای آسیاب گندم هایشان به این محدوده می کشاند.

وبلاگ وردپرس آنلاین - مریم باقرپور: پس از بزرگراه یادگار امام(ه) و ورودی محله مرزداران غربی، خیابان های شقایق و لادن قرار گرفته است که در انتهایش هنوز حال و هوای روستاهای قدیمی مشهود است. با اینکه ساختمان ها و مجتمع های مسکونی زیادی ساخته شده اند اما همچنان زمین ها و تپه های خاکی در آن دیده می گردد که به حال خود رها شده اند. این محدوده از محله مرزداران به آسیاب کهک معروف است؛ عنوانی که به علت قرارگیری آسیاب آبی قدیمی به این محدوده از محله مرزداران که در آن موقع روستا بود اطلاق می شد.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

بقایای آسیاب قدیمی در محله مرزداران

شکل گیری آسیاب با رودخانه

آسیاب متعلق به فردی بود که سال ها پیش در زمینش که رودخانه ای از آن می گذشت آن را ساخت تا خود و اهالی گندم هایشان را آرد نمایند. گرچه این روزها با وجود تلاش های مالک برای ماندگاری اثر و ثبت در لیست آثار ملی، جز سازه آجری متروکه که بسیاری از بخش های آن تخریب شده چیزی نمی توان یافت اما در دانشنامه جغرافیایی تاریخ ایران که به تلاش داریوش شهبازی جمع آوری شده آمده است: آسیاب کهک (به ضم کاف و فتح ها) آسیابی بود بزرگ با قناتی پرآب که در تغار رستم آجری بزرگی می ریخت و آب گرد آمده دارای فشار زیادی می شد و آسیاب را به گردش در می آورد. تغار رستم بنایی است که آن را از آجر یا قلوه سنگ و گل آهک می ساختند و به علت استفاده از نیروی ارتفاع آب، این بنا که به شکل مخروط ناقص است و قطر دایره پایین آن کمتر از دایره بالاست و ارتفاع آن کمتر از چندمتر است آسیاب را حرکت می داد.

بعلاوه حسین اسحاقی، یکی از ساکنان مرزداران غربی نیز درباره گذشته این محدوده می گوید: رودخانه قدیمی از کوه های البرز سرچشمه می گرفت و از مرزداران امروزی می گذشت. بخشی از این رودخانه هنوز وجود دارد تعدادی از درختان و بافت قدیمی همچنان حفظ شده است.

آسیاب وقف شده

زهرا شعبانی یکی از قدیمی های محله که چند سال حوالی آسیاب کهک زندگی نموده است، درباره این سازه می گوید: آسیاب، در زمین شخصی فردی بود که بعد از فوتش آن را وقف کرد. بچه ها و نوه های او بعدها تصمیم گرفتند باغ پدریشان تغییر کاربری دهند اما آسیاب را تخریب نکردند اما مرور زمان باعث از بین رفتن این اثر شد. چون حفاظی نداشت و بعضی روی آن تبلیغات نصب می کردند و بعضی دیگر زباله هایشان را اطراف آن می ریختند.

در وقف نامه آسیاب، تاریخ وقف آن 1260 هجری قمری نوشته شده و زمان ساختش به دوران صفویه زندیه می رسد. به همین علت سال 1384 به عنوان معدود آثار این دوره به شماره13731 در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید. شعبانی دراین باره شرح می دهد: نمی دانم این آسیاب چند سال قدمت دارد اما چند بار که از میراث فرهنگی برای بازدید از بنا آمدند و می گفتند سبک معماری آن شبیه بناهای دوره صفویه و زندیه است. چون آسیاب کهک بارانداز، ورودی و چشمه طاق داشت. گاهی که با مردم صحبت می کردیم می گفتند حالا که این آسیاب را جزو آثار تاریخی ثبت کردند، به آن بیشتر توجه می گردد و مرمتش می نمایند اما گویی خلاف آنچه انتظار می رفت رخ داد.

بعضی از مردم از دیوارهای آسیاب برای تبلیغ استفاده می نمایند

فعالیت آسیاب کهک تا سال 1353

در کتاب تهران من که درباره آثار تاریخی به چاپ رسیده، از آسیاب کهک به عنوان یکی از آسیاب های قدیمی تهران نام برده شده که شامل چرخ آسیاب، طویله و سایر متعلقات می شد. امیررضا فرهبد در این کتاب نوشته است: مهرنوش خانم خواهر لطفعلی خان فراش باشی در وقف نامه اش، زمین را به همراه آسیاب وقف می نماید. عایدی آسیاب صرف فقرا، سادات و غیرسادات، تعزیه داران سیدالشهدا و سایر معصومین می گردد.

اما این روزها از آسیاب کهک چیزی باقی نمانده است و بخش های مختلف آن در حال فرسایش هستند. محمدرضا خدایاری یکی از ساکنان قدیمی می گوید: نام قدیمی مرزداران، روستای محمودآباد بود. یادم است که در این باغ یگ گله گوسفند نگهداری می شد. سال 1359 هنگام غروب از صاحب گله شیر تازه می خریدیم و با آنها ماست درست می کردیم. آسیاب تا سال 1353 هم کار می کرد و چون بالای رودخانه قرار داشت و خوب دیده می ِشد اما با افزایش ساخت وسازها کم کم آسیاب لابه لای آپارتمان ها و خانه ها گم شد.

اثری که هویت دارد

تنها بخش به جای مانده از روستای محمودآباد که به روستای آسیاب کهک بیشتر معروف بود بوستان انارستان است. باغ پر از انار سمت راست آسیاب کهک متعلق به صاحب آسیاب بود که هنوز تعدادی از درختان کهنسال آن زنده اند اما به علت حصارکشی و تملک یکی از ارگان ها کسی اجازه ورود به آن را ندارد.

در شیب بالایی آسیاب حوالی انارستان هم، کابینت سازی و تعمیرگاهی ساخته شده است. دور دیوارهای کاهگلی و آجری آسیاب هم گاهی گونی می کشند و گاه گونی ها برداشته می گردد. این کار به وسیله مالک زمین آسیاب انجام می گیرد. سید حسینی سادات حسینی مالک آسیاب دراین باره می گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی آسیاب و گرانی زمین بارها عده ای خواسته اند به این مکان تعرض نمایند و در این محل برج و ساختمان بسازند. اما این میراث ماست. قرار بود سازمان میراث فرهنگی دور آسیاب دیوار بکشد اما خبری نشده و من هم برای حفظ سازه های به جای مانده، گاه مجبورم دورش را حصار بکشم. چون رهگذران فکر می نمایند این مکان مثل تپه های خرابه اطراف، تکه رها شده ای از گذشته است درحالیکه هویت دارد.